Samorządy mają mieć środki na inwestycje. Co będzie w nowej ustawie?

O zmiany w systemie dochodów samorządowych upominali się sami zainteresowani. W wyniku obniżek progów podatkowych dochody jst uległy obniżeniu, a samorządy w coraz większym stopniu były uzależnione od funduszy przyznawanych w ramach programów rządowych. O tym, że to się zmieni, mówił m.in. podczas Kongresu Infrastruktury Polskiej wicepremier Władysław Kosiniak-Kamysz. Jak powiedział, samorządy nie mogą być „dziadem proszalnym” uzależnionym od środków przyznanych im przez władze centralne, lecz powinny mieć samodzielność finansową.

W założeniach do nowej ustawy zapowiadane jest m.in. postawienie głównego akcentu na dochody oparte o wpływy podatkowe, przy jedynie uzupełniającym charakterze subwencji z budżetu państwa. Samorządy maja mieć udział we wpływach z podatku od osób fizycznych oraz od osób prawnych, a system finansowy ma uwzględniać specyfikę poszczególnych kategorii jst. 

Co proponują?

W szykowanej ustawie dochody samorządów z PIT i CIT mają być liczone jako procent od dochodów podatników danego podatku z terenu odpowiedniej jst. Obecnie jest on naliczany od podatku należnego danej jednostce. Procentowy udział w podatkach będzie określany oddzielnie dla każdej kategorii samorządu. W założeniach do ustawy jest propozycja, żeby samorządy miały udział również w podatku pobieranym w formie ryczałtu.

Dzielona między samorządy część subwencji ogólnej miałaby być zastąpiona przez wprowadzone do ustawy pojęcie „potrzeb finansowych jst”. Byłyby one finansowane zwiększonymi dochodami z tytułu PIT i CIT. Mogłyby to być „potrzeby wyrównawcze” związane z różnym poziomem wydatkowych w poszczególnych samorządach wynikających np. z aspektów społeczno-demograficznych oraz „potrzeby oświatowe” ustalane podobnie jak obecna część oświatowa subwencji ogólnej.

Rząd chce uwzględnić w ustawie także „potrzeby rozwojowe” ustalane w podziale na poszczególne kategorie samorządu. Globalna kwota na potrzeby rozwojowe ustalona dla każdej kategorii byłaby dzielona na dwie części: podstawową - dystrybuowana proporcjonalnie do liczby mieszkańców (z minimalną kwotą w przypadku samorządów mało licznych) oraz inwestycyjną, dzieloną odpowiednio do średnich przeliczeniowych wydatków majątkowych jednostek samorządu terytorialnego z trzech ostatnich lat. Najwyższe wagi miałyby mieć wydatki własne, następnie wydatki majątkowe na programy finansowane z udziałem środków unijnych, a najmniejsze inwestycje realizowane ze środków rządowych.

Kolejną kategorią potrzeb mają być potrzeby ekologiczne z myślą o tych samorządach, które mają na swoim terenie obszary prawnie chronione (podział środków byłby proporcjonalny do powierzchni obszaru chronionego). Ostatnia kategoria to potrzeby uzupełniające. Na pierwszy rok obowiązywania nowej ustawy miałyby być ustalone dochody minimalne jst, który gwarantowałby wzrost dochodów w stosunku do tych, które zapewniały obecne przepisy. W kolejnych latach potrzeby uzupełniające byłyby ustalane według określonego algorytmu.

Kluczowe zmiany

Jak podano, jedną z istotnych zmian w nowych przepisach ma być sposób finansowania naliczonych potrzeb finansowych. Potrzeby finansowe mają być zabezpieczane dochodami własnymi z tytułu udziału w PIT i CIT (wyższymi niż obecnie), jeśli natomiast wpływy z podatków dla danego samorządu byłyby niższe niż potrzeby finansowe, jednostka otrzymywałaby subwencję ogólną z budżetu państwa.

Utrzymane ma zostać „janosikowe” liczone na podstawie dochodów podatkowych i subwencji ogólnej (teraz nie jest ona uwzględniana). Samorządy nie będą jednak dokonywały wpłat do budżetu – korekta zamożności ma być pobierana poprzez obniżenie kwoty udziału w podatkach.

Istotna zmiana ma dotyczyć miast na prawach powiatu, które będą stanowiły odrębną kategorię w systemie dochodów samorządowych (obecnie są one finansowane w części gminnej i części powiatowej). Nowe rozwiązanie ma uwzględnić specyfikę tych jednostek.

Wprowadzona ma być jedna rezerwa uzupełniająca dochody jst z elastycznymi kryteriami podziału. Ma wynosić 1% kwoty potrzeb finansowych ustalonych dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego. Byłaby przeznaczona na dofinansowanie zadań o szczególnie ważnym dla samorządu terytorialnego znaczeniu społecznym lub gospodarczym w danym roku budżetowym. Kierunki i kryteria podziału byłyby ustalane w porozumieniu ze stroną samorządową Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego.

Projekt ustawy ma być przyjęty przez rząd w III kwartale tego roku.