Regiony wykorzystały prawie 16 proc. z obecnej perspektywy. Na co pójdą pieniądze?

W czwartek Komisja Europejska podjęła formalną decyzję o odblokowaniu środków dla Polski z Krajowego Planu Odbudowy i Polityki Spójności.

- Mamy dobrą wiadomość dla nas wszystkich. To jest taka kropka postawiona nad i. Jest formalna akceptacja Komisji dla pierwszego wniosku o płatność z KPO, jak i dla warunku związanego z Kartą Praw Podstawowych. To jest 600 mld zł na inwestycje, 15 tys. zł na każdego mieszkańca Polski. Przeliczamy tę sumę na każdego z nas, bo fundusze europejskie nie są dla władzy, ale dla ludzi – powiedziała minister funduszy i polityki regionalnej Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz na briefingu prasowym.

W związku z odblokowaniem środków dla Polski minister Pełczyńska-Nałęcz poinformowała także o przekazaniu Komisji Europejskiej pierwszych wniosków o wypłatę środków w ramach refundacji kosztów realizacji projektów z programów krajowych i regionalnych. Wartość wnioskowanej refundacji wynosi prawie 3 mld zł (z tego ok. 1,3 mld zł to projekty regionów).

Samorządy ważnym beneficjentem

Jednostki samorządów terytorialnych stanowią jedną z głównych, obok przedsiębiorców, grup beneficjentów polityki spójności. Nigdy wcześniej województwa nie miały tak dużego udziału w ogólnym budżecie środków europejskich dla naszego kraju.

- Obecna perspektywa finansowa ma twarz samorządową w jeszcze większym stopniu niż wszystkie poprzednie – podkreśliła minister funduszy i polityki regionalnej. Zaznaczyła, że samorządy mają do wydania 153 mld zł.
- Jesteśmy dumni z tego, że Polska ma najbardziej zdecentralizowany system zarządzania środkami europejskimi w Europie. Zaczynaliśmy w 2007 roku od 25 proc., a w tej chwili 44 proc. jest do dyspozycji samorządów województw – powiedział wiceminister funduszy i polityki regionalnej Jacek Protas.
Minister K. Pełczyńska- Nałęcz podkreśliła także, że do puli pieniędzy dla regionów dochodzą jeszcze środki z KPO.

Wsparcie z programów regionalnych 2021-2027

Polskie województwa otrzymają z programów regionalnych 153 mld zł (33,5 mld euro). Będzie to ponad 44 proc. ogólnego budżetu z polityki spójności Polski na lata 2021-27.

Samorządy i przedsiębiorcy mogą sfinansować ze środków unijnych inwestycje z wielu dziedzin, np. OZE, infrastruktury transportowej, gospodarki wodno-kanalizacyjnej i odpadowej, adaptacji miast do zmian klimatu, czy system ochrony zdrowia.

Do 25 lutego br. uruchomiono 926 naborów o budżecie 54,6 mld zł. Podpisano 1 tys. 469 umów o dofinansowanie, w których wkład UE wynosi 18,9 mld zł. Jest to 15,5 proc. wartości środków dla programów regionalnych. Są już także pierwsze wnioski o płatność.

Wsparcie regionów z programów krajowych i współpracy międzynarodowej

Rozwój regionów zasilają także środki z programów krajowych realizowanych w perspektywie 2021-2027.

W największym z programów – Funduszach Europejskich na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko (budżet FEnIKS to 104,9 mld zł) regiony będą mogły otrzymać wsparcie w pięciu kluczowych obszarach – energetyce (rozwój OZE, efektywność energetyczna i rozwój sieci elektroenergetycznych i gazowych), ochronie środowiska, transporcie, zdrowiu i kulturze.

W programie Fundusze Europejskie dla Polski Wschodniej (FEPW) samorządy są największymi beneficjentami. Kwota bezpośrednio do nich skierowana to ok. 1,3 mld euro.

Środki przeznaczone są m.in. na: działania związane z adaptacją miast do zmian klimatu, mobilnością miejską, drogami wojewódzkimi i tworzeniem atrakcyjnych ponadregionalnych szlaków turystycznych.

Oprócz 5 województw Polski wschodniej (lubelskiego, podlaskiego, podkarpackiego, świętokrzyskiego i warmińsko-mazurskiego), które dotychczas były objęte wsparciem w ramach Programu Operacyjnego Polska Wschodnia 2014-2020, nowa edycja programu na lata 2021-2027 obejmuje wsparciem także regionalną część województwa mazowieckiego (wykluczone m.st. Warszawa oraz 9 okalających go powiatów).

JST to najważniejsza grupa odbiorców środków Interreg. Polska realizuje takie programy z każdym z naszych sąsiadów w ramach UE. Mamy również dwustronny program współpracy z Ukrainą. Programy realizują rozwój m.in. transgranicznej mobilności, kulturę i turystykę, edukację, ochronę zdrowia oraz konkurencyjność przedsiębiorstw.

Ze środków Pomoc Techniczna dla Funduszy Europejskich 2021-2027 sfinansowane będą inicjatywy dotyczące rewitalizacji. Z projektu pn. „Regiony Rewitalizacji Edycja 3.0” wsparcie szkoleniowo-doradcze oraz finansowe będą mogły otrzymać gminy przygotowujące i realizujące programy rewitalizacji.

Rozwój regionów zasilają także środki ze Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy poprzez Program Rozwoju Miast, który jest skierowany do 139 miast średnich tracących funkcje społeczno-gospodarcze.

Fundusze Europejskie dla regionów w perspektywie 2014-2020

Od uruchomienia programów do 31 stycznia 2024 r. podpisano z beneficjentami ponad 103 tys. umów o dofinansowanie na całkowitą kwotę 595,4 mld zł, w tym 362,9 mld zł z Funduszy Europejskich (104 proc. środków na lata 2014-2020).

JST realizują 28,1 tys. projektów. Ich wartość to 158,8 mld zł, w tym 108 mld zł z Funduszy Europejskich (30 proc. środków zakontraktowanych w ramach polityki spójności).

Największe dofinansowanie z Funduszy Europejskich otrzymały projekty dotyczące wsparcia przejścia na gospodarkę niskoemisyjną oraz rozwoju zrównoważonego transportu.

W ramach krajowych programów realizowanych jest 3,4 tys. projektów z udziałem JST. Ich wartość to 30 mld zł (dofinansowanie UE), tj. 27 proc. wsparcia dotychczas przyznanego JST.

JST pozyskały najwyższe wsparcie UE z PO Infrastruktura i Środowisko (17,6 mld zł w części UE).

Pod względem liczby, 88 proc. wszystkich projektów JST jest realizowanych w ramach regionalnych programów (24,7 tys. umów o dofinansowanie).

KPO dla regionów

Także z Krajowego Planu Odbudowy uruchamiane są sukcesywnie nabory na projekty, w których wnioskodawcami mogą być jednostki samorządu terytorialnego. Ze środków KPO na inwestycje w regionach przeznaczono blisko 13 mld zł. Pieniądze sfinansują m.in.:
• zakup pasażerskiego taboru kolejowego i autobusowego – ponad 1,5 mld euro;
• tworzenie miejsc opieki nad dziećmi w żłobkach – ponad 600 mln euro;
• rozbudowę systemów zaopatrzenia w wodę lub odprowadzania ścieków na terenach wiejskich – ponad 200 mln euro;
• termomodernizację obiektów lokalnej aktywności społecznej – 67 mln euro;
• termomodernizację wielorodzinnych budynków mieszkalnych, w tym budynków JST – łącznie ok. 100 mln euro;
• termomodernizacja szkół – ok. 290 mln euro;
• inwestycje w źródła ciepła w systemach ciepłowniczych (komunalne przedsiębiorstwa ciepłownicze) – ok. 300 mln euro.

Środki z przekazanej w grudniu 2023 r. przez Komisję Europejską zaliczki uruchomią inwestycje finansowane z pożyczki KPO. Są to:
• zielona transformacja miast (ok. 9 mld euro);
• transport zeroemisyjny zintegrowany z transportem zbiorowym;
• wyposażenie szkół/instytucji w urządzenia i infrastrukturę ICT (ok. 475 mln euro);
• modernizacja infrastruktury podmiotów leczniczych w powiatach w zakresie rozwoju opieki długoterminowej (150 mln euro);
• zakup taboru tramwajowego (200 mln euro).