Polska energetyka przed wielkimi zmianami

Sektor elektroenergetyki i ciepłownictwa stoi u progu ogromnych przekształceń. Coraz bardziej paląca potrzeba swego rodzaju wielkiego ruszenia w zakresie inwestycji w niskoemisyjne i zeroemisyjne aktywa wytwórcze, a także w modernizację i rozbudowę sieci przesyłowej i systemów dystrybucyjnych, wynika w dużej mierze z zaostrzenia polityki klimatycznej przez Unię Europejską, które miało miejsce w ostatnich latach. Wzrost cen uprawnień do emisji CO2 w ramach systemu ETS w połączeniu z dominacją elektrowni cieplnych, opalanych węglem brunatnym i kamiennym, spowodował bowiem skokowy wzrost cen energii elektrycznej. 

W efekcie poprzedni rząd wprowadził mechanizmy osłonowe dla odbiorców detalicznych, które podtrzymano po zmianie władzy w Polsce w grudniu 2023 roku. Najbardziej boleśnie wzrost cen prądu odczuły zatem przedsiębiorstwa, zwłaszcza energochłonne. Rentowność dużej części produkcji przemysłowej znalazła się pod presją, a w niektórych przypadkach nawet pod znakiem zapytania. Wydaje się jednak, że potrzeba realizacji wielomiliardowych inwestycji w branży energetycznej nie wynika tylko ze zmian regulacyjnych. Polska energetyka jest wciąż w ogromnej mierze przestarzała i niedostatecznie przystosowana do wyzwań, jakie niesie z sobą współczesność, również w wymiarze technologicznym i biznesowym.

Sieć przesyłowa i aktywa rezerwowe. Wielkie potrzeby inwestycyjne

– Polski system elektroenergetyczny w obecnej postaci powstał w latach siedemdziesiątych i doszedł dziś do kresu wytrzymałości – powiedział podczas III edycji Kongresu Projektantów i Inżynierów Jerzy Kurella, prezes zarządu reaktywowanej niedawno spółki PSE Inwestycje, wchodzącej w skład grupy kapitałowej Polskich Sieci Elektroenergetycznych, czyli operatora systemu przesyłowego. Jerzy Kurella podkreślił, że rozwój całego sektora energetycznego w Polsce nie będzie możliwy, jeśli nie zostanie zapewniony sprawny przesył. – Bez względu na to, czy mówimy o elektrowni jądrowej, OZE, czy magazynach energii elektrycznej, bez modernizacji sieci przesyłowej w całym kraju czeka nas kataklizm. Planowane 64 mld zł nakładów inwestycyjnych przez PSE obrazuje skalę wyzwań – powiedział prezes zarządu PSE Inwestycje.

Największym wyzwaniem inwestycyjnym wydaje się dziś jednak przejście na niskoemisyjne i zeroemisyjne aktywa wytwórcze. Jak wskazywał Janusz Kurpas, prezes zarządu Energoprojektu Katowice, najbardziej pożądane są inwestycje w OZE, choć system wsparcia nie jest dziś przesadnie hojny. – Jeżeli chcemy, aby megawatogodzina w Polsce była tańsza, udział OZE będzie musiał rosnąć, jednak wielkiego wsparcia, nie licząc sektora offshore wind, nie możemy się spodziewać – zaznaczył prelegent. Zaznaczył jednocześnie, że dopóki brakuje nam nowoczesnych aktywów rezerwowych, rola energetyki węglowej pozostanie bardzo istotna.

Co należy rozumieć poprzez nowoczesne aktywa rezerwowe? W tym przypadku zdania są podzielone… Bardzo często można spotkać się z opinią, że z racji ograniczonej dojrzałości technologicznej i efektywności ekonomicznej magazynów energii elektrycznej, a tym bardziej rozwiązań wodorowych, wciąż istnieje duża przestrzeń do rozwoju bloków gazowo-parowych. – Gaz ziemny jest dziś trochę na cenzurowanym, oficjalnie jest uznawany za paliwo przejściowe (przez Komisję Europejską – red.), ale bloki gazowo-parowe muszą powstawać – wskazał Rafał Blankiewicz, dyrektor zarządzający w ILF Consulting Engineers Polska. 

Kurella: Gaz ziemny będzie istotnym elementem miksu energetycznego przez 50 lat

Rafał Blankiewicz podkreślił w tym kontekście, że Polska znajduje się dziś w dość komfortowej sytuacji, ponieważ dzięki zrealizowanym inwestycjom, a także planowanej budowie tzw. pływającego gazoportu, czyli jednostki FSRU w Zatoce Gdańskiej, możliwe będzie elastyczne sprowadzanie surowca z wielu kierunków. Z tezą o kluczowej roli gazu ziemnego w transformacji energetycznej zdecydowanie zgodził się Jerzy Kurella, w przeszłości wiceprezes zarządu Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa. – Doprowadza mnie do szału narracja o gazie ziemnym jako paliwie przejściowym. Tak nie jest, on będzie istotnym elementem miksu energetycznego przez najbliższych 50 lat – stwierdził prelegent.

Zdaniem Jerzego Kurelli świadczą o tym choćby inwestycje w flotę gazowców realizowane w Katarze, a nawet jeśli z czasem spadnie rola naturalnego gazu ziemnego, na znaczeniu powinien zyskać biometan, który w zakresie właściwości fizykochemicznych jest bardzo zbliżony. Zupełnie inne podejście do tematu aktywów rezerwowych przedstawił podczas debaty Witold Sugalski, który pełni funkcję dyrektora Pionu Zarządzania Operacyjnego i Inwestycji w PGE Polskiej Grupie Energetycznej. – Magazyny energii wykorzystujące baterie litowo-jonowe wymiotły ostatnio konkurencję (projekty budowy nowych bloków gazowo-parowych – red.) w aukcji w ramach mechanizmu rynku mocy – stwierdził dyrektor Sugalski.

Dywersyfikacja kluczem do stabilności. Wodór niekonkurencyjny, kluczowa rola biometanu?

Przedstawiciel największego polskiego pionowo zintegrowanego koncernu energetycznego podkreślił jednocześnie, że wciąż istnieje przestrzeń do budowy elektrowni szczytowo-pompowych. Przestrzegł jednocześnie przed nadmierną koncentracją na inwestycjach w aktywa rezerwowe. – To tylko swoiste plastry na ranę – zobrazował problem Witold Sugalski, wskazując, że konieczna jest przede wszystkim budowa pozostałych aktywów wytwórczych. Pośrednie stanowisko przedstawił natomiast były wiceprezydent stolicy Michał Olszewski, który obecnie pełni funkcję wiceprezesa zarządu Orlen Termika.

– Każdy, kto planuje dziś inwestycje energetyczne, powinien myśleć o dywersyfikacji struktury nośników energii. Dziś obserwujemy duże wahnięcie w stronę gazu ziemnego. Sami jako Orlen Termika planujemy kolejny blok gazowo-parowy w Warszawie na Siekierkach, podobny istniejącego na Żeraniu. Słusznym kierunkiem jest jednak nieopieranie się na jednym rodzaju paliwa – zaznaczył Michał Olszewski. Jego zdaniem w przypadku bloków CCGT uwaga powinna się dziś koncentrować na biometanie. – Nasze nowe jednostki wytwórcze są H2 Ready, ale wodór jest dziś de facto paliwem testowym. 15 euro, a nawet 10 euro za kilogram to cena całkowicie niekonkurencyjna względem paliw konwencjonalnych – podkreślił przedstawiciel Orlen Termika.

Trudny rynek budownictwa energetycznego a polscy wykonawcy

Czy w wielkoskalowych inwestycjach związanych z transformacją energetyczną uda się zapewnić wysoki udział polskich wykonawców? Oby tak było, ale dotychczasowe doświadczenia nie są zbyt budujące. – Segment budownictwa energetycznego jest z punktu widzenia firm wykonawczych wyjątkowo nieatrakcyjny za sprawą mało przyjaznej postawy państwowych inwestorów, którzy uchodzą za wyjątkowo trudnego partnera biznesowego – komentował na przełomie poprzedniego i bieżącego roku w poście opublikowanym w mediach społecznościowych Damian Kaźmierczak, członek zarządu Polskiego Związku Pracodawców Budownictwa.

Wśród problemów związanych z realizacją tego rodzaju kontraktów należy wymienić choćby powszechność przerzucania ryzyk na wykonawców, znajdującą wyraz w braku adekwatnych mechanizmów waloryzacyjnych, wysokie kary umowne, czy nierównomierne rozłożenie płatności. Jerzy Kurella w imieniu PSE zadeklarował chęć zmiany podejścia do wykonawców. – Do tej pory istniał problem z realizacją inwestycji, ponieważ odstraszaliśmy wysokimi karami umownymi – przyznał szef PSE Inwestycje, zapowiadając, że grupa kapitałowa PSE w ramach nowego podejścia do inwestycji będzie stawiała na zdecydowanie bardziej partnerskie relacje.