Melafirowy pat

Sprawa jest na tyle poważna, że zainteresował się nią i zgłosił parlamentarzystom z Sejmowej Komisji Infrastruktury Adrian Furgalski, Prezes Zarządu Zespołu Doradców Gospodarczych TOR, Przewodniczący Zarządu największego związku pracodawców rynku kolejowego - Forum Kolejowe Railway Business Forum. Parlamentarzyści mają się wkrótce zająć problemem, bowiem wiele trwających i planowanych, strategicznych, infrastrukturalnych projektów państwa może stanąć pod znakiem zapytania.

Kłopoty, z którymi boryka się branża wydobywcza, bardzo dobrze obrazuje obecna sytuacja Kopalni Melafiru w Rybnicy Leśnej, którą również wziął pod uwagę Adrian Furgalski. Aby na przykładzie tej kopalni wyjaśnić sprawę pasażerom pociągów, którzy cieszą się z coraz liczniejszych w naszym kraju, nowoczesnych połączeń kolejowych czy kierowcom aut, mogącym korzystać z nowych dróg szybkiego ruchu i autostrad, trzeba cofnąć się o… kilkaset milionów lat. Do pradawnych dziejów, gdy tereny obecnego Dolnego Śląska obfitowały w wulkany. Właśnie z zastygłej po ich wybuchach lawy powstały skały, z których materiał wykorzystywany jest współcześnie w budownictwie kolejowym i drogowym. Zastygłą lawą wulkaniczną jest też melafir z Rybnicy Leśnej. Choć często o tym nie wiemy, to widział go każdy, kto choć raz w życiu podróżował pociągiem: to te „kamyki”, którymi wysypane są niemal wszystkie tory kolejowe w Polsce.

- Ze względu na absolutnie wyjątkowe parametry, melafir z najlepszego w kraju złoża w Rybnicy Leśnej stał się głównym materiałem do realizacji najważniejszych dla państwa inwestycji infrastrukturalnych: kolejowych i drogowych. Z wykorzystaniem melafiru z Rybnicy Leśnej powstały m.in.: Centralna Magistrala Kolejowa (CMK), LK nr 6 Rail Baltica Warszawa - Białystok, LK nr 3 Warszawa - Poznań - Berlin, dojazdy do portów i wiele innych dróg i szlaków kolejowych. Kopalnia Melafiru w Rybnicy Leśnej od ponad 100 (!) lat jest wiodącym dostawcą wysokiej jakości kruszyw na potrzeby budownictwa lądowego. Można śmiało powiedzieć, że nie byłoby w naszym kraju sukcesu ostatnich 30 lat w modernizacji linii kolejowych oraz budowie sieci dróg krajowych i autostrad, gdyby nie kruszywa z Rybnicy Leśnej - mówi Jakub Madej, Prezes Kopalń Surowców Skalnych w Bartnicy (KSS Bartnica), które są właścicielem Kopalni Melafiru w Rybnicy Leśnej. I dodaje: - Kruszywa wykorzystywane w projektach kolejowych muszą charakteryzować się m.in. wysoką wytrzymałością na ściskanie, odpornością na rozdrabnianie, niską ścieralnością, małą nasiąkliwością, mrozoodpornością, odpornością na wietrzenie. Wszystkie te parametry spełnia melafir z Rybnicy Leśnej, stając się wzorcem skały stanowiącej surowiec do produkcji tłucznia kolejowego - wyjaśnia Jakub Madej.

Dzięki m.in. środkom z Unii Europejskiej - realizowanych, modernizowanych i planowanych w naszym kraju inwestycji w nowe szlaki kolejowe oraz drogi jest coraz więcej. A że Polska jest jednocześnie bogata w naturalne złoża kruszyw - w tym tak wyjątkowych jak melafir z Rybnicy Leśnej - pozornie wszystko składa się na gospodarczy sukces: powstające szlaki kolejowe i drogi są budowane lub modernizowane dzięki krajowym materiałom, w miejscach lokalizacji złóż trwa intensywne wydobycie, to z kolei zapewnia miejsca pracy dla okolicznych mieszkańców oraz wysokie podatki i opłaty dla lokalnych samorządów itp. W czym więc problem? Otóż w tym, że w Polsce nie ma żadnych uregulowań (jak choćby w sąsiednich Czechach), które chroniłyby strategiczne dla kraju złoża kopalin, które należą do Skarbu Państwa - bez względu na to, kto prowadzi w nich wydobycie. Tymczasem dziś o „być albo nie być” przedsiębiorstw, które pozyskują kruszywa do ważnych inwestycji państwowych, mogą zadecydować np. mieszkańcy, niezadowoleni z obecności w swoim sąsiedztwie przemysłu ciężkiego, popierani w dodatku przez lokalne samorządy. Choć przecież dokładnie te same samorządy, i ci sami mieszkańcy, odnoszą na co dzień realne korzyści z funkcjonowania w swoim otoczeniu takiego biznesu - nie tylko w postaci wysokich podatków do budżetów gmin, pozwalających utrzymać np. szkoły czy przychodnie zdrowia, ale też w codziennym wsparciu przy np. budowach czy naprawach lokalnych dróg czy przekazywanym dobrowolnie dotacjom na rzecz szkół, przedszkoli, klubów sportowych, fundacji, stowarzyszeń, akcji społecznych itp. Mieszkańcom i samorządom przemysł ciężki w ich sąsiedztwie często po prostu przeszkadza i - jak w przypadku Kopalni Melafiru w Rybnicy Leśnej - choć wszyscy chcą jeździć nowoczesnymi drogami i szlakami kolejowymi, to wydobycie kruszyw „niech odbywa się gdzie indziej”… W ten właśnie sposób, protesty grupy niezadowolonych ludzi i głosy kilku radnych gminy Mieroszów, na terenie której działa Kopalnia Melafiru, doprowadziły do tego, że realizacja strategicznych dla kraju projektów kolejowych i drogowych może być zagrożona.

- Złoże w Rybnicy Leśnej rozciąga się na powierzchni około 70 hektarów. Jednak z powodu objęcia części terenu wieloma formami ochrony przyrody, obecna koncesja, której termin ważności upływa w 2047 r., obejmuje jedynie ok. 30 hektarów. Osobom postronnym, analizującym dostępne publicznie dane może się pozornie wydawać, że nie ma zagrożenia dla ciągłości dostaw kruszyw dla wiodących inwestycji państwa w infrastrukturę. Nasze zasoby przemysłowe wynoszą bowiem 45 mln ton. Jednak zasoby tzw. operatywne w kopalni - czyli po odliczeniu strat surowca uwięzionego w ścianach - liczą zaledwie 12 mln ton, z czego znaczna część kruszyw znajduje się pod zakładem przeróbczym. Jednak sięganie do złóż pod zakładem przeróbczym jest ostatecznością i wiąże się z fizyczną likwidacją kopalni - wyjaśnia Jakub Madej, Prezes KSS Bartnica.

Właśnie z powodu szczupłości zasobów objętych koncesją, KSS Bartnica wystąpiła do Rady Miejskiej w Mieroszowie o zmianę miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Dla okolicznych mieszkańców nie zmieniłoby to nic. - Przede wszystkim dlatego, że debata nie dotyczy powiększenia terenu górniczego. Proponowane przez nas zmiany dotyczą jedynie poszerzenia pola wydobycia na terenie, który i tak jest w obecnym studium gminy Mieroszów przeznaczony pod eksploatację. Gdyby radni Mieroszowa zgodzili się przystąpić do sporządzenia zmian w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, umożliwiłoby to udział mieszkańców w konsultacjach społecznych, dałoby lokalnej społeczności możliwość wpływu na wielkość obszaru poszerzenia wydobycia - mówi Prezes KSS Bartnica.

Niestety, mimo pozytywnej opinii Komisji Ogólnej Rady Miejskiej Mieroszowa, radni podczas sesji odrzucili projekt zmiany planu. Zaważyły dwa głosy. Przebieg sesji Rady Miejskiej wskazywał, że radni, którzy podczas posiedzenia Komisji Ogólnej byli „za”, zmienili zdanie wyłącznie w oparciu o emocjonalne, nie poparte żadnymi badaniami czy analizami argumenty przeciwników kopalni. A przecież na szali indywidualnych oczekiwań mieszkańców leży dobro nadrzędne nas wszystkich, jakim jest ochrona złóż stanowiących własność Skarbu Państwa, a także bezpieczeństwo realizacji zadań w zakresie modernizacji i rozbudowy infrastruktury drogowej i kolejowej.

Mówi ADRIAN FURGALSKI - Prezes Zarządu Zespołu Doradców Gospodarczych TOR, Przewodniczący Zarządu największego związku pracodawców rynku kolejowego - Forum Kolejowe Railway Business Forum:

- Kolej, zwłaszcza w obecnych czasach, ma znaczenie nie tylko strategiczne, ale wręcz krytyczne, biorąc pod uwagę działania obronne kraju. A melafir z Rybnicy Leśnej , ze względu na swoje właściwości, pełni szczególną w budownictwie kolejowym rolę. Niestety, rosnące problemy, związane z dostępnością do nowych złóż kruszyw czy też z poszerzaniem działalności wydobywczej w obrębie złóż już eksploatowanych, nie są nowe. Szczególnie niekorzystna w tym temacie sytuacja występuje na południu Polski. Niektóre kopalnie zostały tam już zamknięte, kilka innych czeka podobny los. Szukamy na to rozwiązań. Polityka Surowcowa Państwa z 2022 roku mówi o konieczności zagwarantowania dostępu do surowców niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania kraju. Natomiast centralizacja ochrony złóż na wzór czeski, polegająca na stworzeniu spisu istotnych złóż, wraz z ograniczeniem wpływu samorządów na ich eksploatację, może być w naszym kraju trudna politycznie do przeprowadzenia. Dlatego myślę, że bardziej możliwe jest w Polsce - ze strony władzy centralnej - działanie polegające np. na przyznawaniu dodatkowych środków na naprawę infrastruktury drogowej czy wsparcie potencjału turystycznego dla danego regionu. Dobrze byłoby też znać zapotrzebowanie na materiały do budowy infrastruktury na najbliższe lata, nie tylko na najbliższy rok. Także wiedzieć, gdzie występują i jak najszybciej likwidować „wąskie gardła” w sieci kolejowej, co usprawniłoby transport kruszyw. To są tematy absolutnie do poruszenia na Sejmowej Komisji Infrastruktury, do czego namawiam od kilku dni parlamentarzystów. Oczywiście znam też problem lokalnych społeczności, które często z obawami podchodzą do rozszerzenia działalności kopalni. Dobrze byłoby, aby merytorycznie wsparte samorządy mogły prowadzić z mieszkańcami dialog oparty na faktach, bez niepotrzebnego wykorzystywania ich lęków, powstałych na skutek rozsiewania fikcyjnych zagrożeń.