Wykładnia umów zawartych na gruncie prawa zamówień publicznych

Jeśli jednak Zamawiający popełni błąd lub dopuści się nieścisłości w opisie przedmiotu zamówienia, wówczas najczęściej jesteśmy świadkami dyskusji: czy mamy do czynienia z omyłką pisarską, czy jest to może jednak błąd w wymaganiach zamawiającego, oraz – co szczególnie istotne – czy Wykonawca ma w ramach przedmiotu umowy obowiązek wykonania spornego zakresu?

Niniejsze rozważania nie skupiają się na regułach opisania przedmiotu zamówienia, ale na etapie stosowania umowy już po jej podpisaniu.

Porządkując na wstępie kwestie związane z systemem zamówień publicznych należy pamiętać, że jest on częścią prawa cywilnego. Zatem w zakresie, gdzie Prawo zamówień publicznych , dalej Pzp nie ma swoich regulacji, odsyła do Kodeksu cywilnego za pośrednictwem art. 8 Pzp. Regulacja ta ma charakter lex specialis, stąd stosowanie przepisów kodeksu cywilnego, następuje wprost w zakresie w jakim nie zostały one wyłączone przepisami prawa zamówień publicznych.

Wykładnia treści umów

Wracając do problemu niejasnych zapisów umowy należy wskazać, że wykładnia ich treści odbywa się na podstawie art. 65 kodeksu cywilnego, gdyż przepisy Pzp nie wykluczają tych reguł wykładni .

Podczas interpretacji zapisów umowy na podstawie art. 65 kc, należy pamiętać o:

• procedurze zawierania umowy w ramach postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, która na tym etapie może mieć wpływ na wykładnię umowy;
• zasadzie in dubio contra profermentem;
• wykładni umowy, która nie może prowadzić do istotnej zmiany treści umowy.

Umowa zawarta w ramach zamówienia publicznego nie podlega negocjacjom, a zamówienie jest przygotowane i przeprowadzane przez Zamawiającego. Wykonawca ma możliwość zwrócenia się do Zamawiającego o wyjaśnienie treści SIWZ na podstawie art. 135 Pzp, a Zamawiający ma obowiązek niezwłocznego udzielenia odpowiedzi.
Sąd Najwyższy podkreślił, że „Celem tej instytucji (…), jest usunięcie wątpliwości, doprecyzowanie i uszczegółowienie oświadczenia woli zamawiającego. Przyjmuje się nawet, że udzielone wyjaśnienia stanowią rodzaj wykładni autentycznej zamawiającego (…) ”.

Warto postawić w tym miejscu pytanie, jakie konsekwencje – wobec wykładni umowy – ma brak zwrócenia się Wykonawcy o wyjaśnienie treści SIWZ?

Kwestia ta była przedmiotem orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2014 r., w sprawie o sygn. akt: IV CSK 626/13, który sformułował tezę, że taka sytuacja może obciążać Wykonawcę wobec braku należytej staranności wynikającej z art. 355 kc i braku współdziałania Wykonawcy w ramach realizowanego zamówienia zgodnie z art. 354 § 2 kc.

Wyjaśnienia wymagają jednak specyficzne okoliczności faktyczne w jakich zapadło przedmiotowe orzeczenie. Zamawiający był bowiem podmiotem, który nie trudnił się profesjonalnie usługami, które zlecał w ramach zamówienia publicznego, z kolei Wykonawca posiadał pełną, specjalistyczną wiedzę w tym zakresie i stąd nałożył na niego wymóg należytej staranności i wniesienia o wyjaśnienie treści SIWZ w związku z powstałymi wątpliwościami.

Zapadłe orzeczenie nie uwzględnia jednak sytuacji, gdy Zamawiający zleca przygotowanie opisu przedmiotu zamówienia w ramach zamówienia publicznego innemu podmiotowi. Wówczas odbiór przedmiotu umowy (zleconego opisu przedmiotu zamówienia w postaci dokumentacji projektowej czy programu funkcjonalno-użytkowego) pozwala na założenie, że został on przygotowany rzetelnie, w sposób pozwalający na jego realizację, przez co zakres odpowiedzialności Zamawiającego za jego treść również powinien być bardzo szeroki.
Należy w tym miejscu przypomnieć, że niedopuszczalne jest „przerzucenie na wykonawcę̨ ryzyka gospodarczego, wynikającego z niewystarczającego opisu przedmiotu zamówienia i błędnej treści wyjaśnień́ udzielonych w toku postepowania o udzielenie zamówienia”.3

Dokonując wykładni umowy należy również mieć na uwadze, że niejasności wynikające z jej treści, zgodnie z zasadą in dubio contra profermentem obciążają Zamawiającego.

Sąd Najwyższy wskazał, że „Wątpliwości interpretacyjne, które nie dają się usunąć w drodze ogólnych dyrektyw wykładni oświadczeń woli, powinny być rozstrzygnięte na niekorzyść strony, która zredagowała tekst je wywołujący (in dubio contra proferentem). Ryzyko niedających się usunąć w drodze ogólnych dyrektyw wykładni oświadczeń woli niejasności tekstu umowy powinna ponieść ta strona, która tekst zredagowała ”

Zgodnie z art. 65 kodeksu cywilnego oświadczenia woli należy tłumaczyć tak, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostały, zgodnie z zasadami współżycia społecznego oraz ustalonymi zwyczajami. W umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu.

Wykładania umowy nie może prowadzić do zmiany istotnej umowy (art. 454 Pzp), gdyż wówczas wymaga przeprowadzenia nowego postępowania. Powstaje zatem pytanie - w jaki sposób dokonać takiej wykładni, która ma prowadzić do ustalenia rzeczywistej treści zawartej umowy, a nie zmiany jej postanowień2?

Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów wyjaśnił, że dla ogólnych reguł wykładni oświadczenia woli należy przyjmować kombinowaną metodę wykładni.
Sąd Najwyższy wskazał, że wykładnia ma na celu ustalenie właściwej treści regulacji zawartej w oświadczeniu woli.

Kombinowana metoda wykładni opiera się na kryteriach subiektywnych i obiektywnych oświadczenia woli i obejmuje dwa etapy.

W pierwszym etapie ustala się za wiążący sens znaczenia na podstawie zrozumienia treści przez osobę składającą i przez osobę odbierającą oświadczenie, czyli jak obie strony rozumiały treść umowy (subiektywny wzorzec wykładni). Dla ustalenia jak strony rozumiały treść oświadczenia woli ma znaczenie, jak strony postępowały po złożonym oświadczeniu, czyli jak wykonywały umowę. Na tym etapie wykładni umowy ma istotne jest zachowanie się̨ stron po zawarciu umowy, w trakcie jej wykonania. Bada się więc w szczególności, jak strony zachowywały się do pojawienia się spornej kwestii.

Gdy okaże się, że strony nie przyjmowały tego samego znaczenia oświadczenia woli, wówczas przyjmuje się za wiążący „sens oświadczenia woli (…) na podstawie przypisania normatywnego, czyli tak, jak adresat sens ten rozumiał i rozumieć́ powinien”. Wówczas dokonuje się interpretacji jak odbiorca sens rozumiał lub powinien zrozumieć (obiektywny wzorzec wykładni).

Art. 65 § 2 k.c. daje przy wykładni umów pierwszeństwo subiektywnej metodzie wykładni, z drugiej jednak strony „w przypadku rozbieżnych twierdzeń́ kontrahentów co do ich zgodnego zamiaru i celu umowy, rekonstrukcja tych okoliczności może nastąpić́ na podstawie całego kontekstu sytuacyjnego, w tym także poprzez odwołanie się̨ do istniejącego, akceptowanego przez obie strony sposobu wykonywania umowy do czasu ujawnienia się̨ sporu”.

Omyłka pisarska

Kwestia omyłki pisarskiej, która jest często podnoszona przez Zamawiających w toku argumentacji dotyczącej nieścisłości w opisie przedmiotu zamówienia, jest niedokładnością, która nasuwa się każdemu bez przeprowadzania dodatkowych badań czy ustaleń.

Oczywista omyłka pisarska polega w szczególności na niezamierzonym przekręceniu, opuszczeniu wyrazu, błędzie logicznym, błędzie pisarskim lub mającym postać innej niedokładności przypadkowej. Taka omyłka jest możliwa do poprawienia bez odwoływania się do innych dokumentów. W zakresie tego pojęcia mieszczą się zatem tylko takiego rodzaju niedokładności, które widoczne są dla każdego, bez przeprowadzania jakiejkolwiek dodatkowej dogłębnej analizy .

Sprostowanie oczywistej omyłki pisarskiej nie może jednak prowadzić do wytworzenia nowej treści oświadczenia lub wprowadzić jakiejkolwiek zmiany, która wpłynie na zmianę treści oświadczenia woli, gdyż wówczas nie mamy do czynienia z omyłka pisarką. Potwierdza to również wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie , z którego wynika, że sprostowanie omyłki nie może w szczególności polegać na zmianie określonego w ofercie rozmiaru świadczenia oferenta lub ceny.

Sytuacje, w których Zamawiający niewłaściwie określi opis przedmiotu zamówienia należy zatem traktować w kategoriach jego błędu, a nie omyłki, o której mowa powyżej. W takich sytuacjach Wykonawca nie powinien ponosić odpowiedzialności za zaniedbania inwestora. Zamawiający z kolei nie ma prawa do nakładania na wykonawcę dodatkowych wymagań realizacyjnych na podstawie tak skonstruowanych zapisów OPZ.

Podsumowanie

Podsumowując, umowy zawierane w ramach zamówienia publicznego mogą być poddawane wykładni na podstawie art. 65 kc, przy czym wykładnia ta nie może zmieniać zakresu umowy a jej celem jest wyjaśnienie rzeczywistej treści zawartej umowy, a nie zmiany jej postanowień.

Umowa zawierana w ramach prawa zamówień publicznych nie podlega negocjacji, a jest jedyną formą wpływania na jej treść jest złożenie wniosku o wyjaśnienie treści SIWZ na podstawie art. 135 Pzp.

Należy pamiętać również o znacząco odmiennych skutkach, jakie niosą za sobą omyłki, a jakie błędy w treści OPZ.


Autor: Elżbieta Lewandowicz, radca prawny, zespół obsługi inwestycji zamówień publicznych DSK Kancelaria