Kwoty zaliczek na poczet odszkodowania w zależności od typu inwestycji celu publicznego

W krajowym prawodawstwie funkcjonuje szereg tzw. specustaw regulujących przebieg procedury wywłaszczenia ze względu na rodzaj inwestycji celu publicznego. Umożliwiają one osobom wywłaszczanym otrzymanie zaliczki na poczet odszkodowania jeszcze przed formalnym zakończeniem całej procedury. Kwota odszkodowania musi być już jednak znana, gdyż każdorazowo stanowi ona jedyną przesłankę do wyliczenia zaliczki.

Okazuje się, że w wielu przypadkach kwoty zaliczek oraz wymogi formalne, jakie trzeba spełnić, znacząco się od siebie różnią. Z niejasnych przyczyn niektóre grupy zostały również w pewnych okolicznościach wyłączone z możliwości skorzystania z instytucji zaliczki. Aby uniknąć nieporozumień, warto zatem przyjrzeć się szczegółowo tym przepisom.

Kwota zaliczki a specustawa drogowa

Warunki otrzymania zaliczki dla osób wywłaszczanych pod budowy dróg reguluje art. 12 ust. 5 Ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych. Dopuszcza on możliwość otrzymania zaliczki w wysokości 70% odszkodowania ustalonego przez organ pierwszej instancji w decyzji ustalającej wysokość odszkodowania. Konieczne jest przy tym złożenie przez osobę wywłaszczaną odpowiedniego wniosku do organu wypłacającego. Wypłata następuje jednorazowo w terminie 30 dni od złożenia wniosku. Organem wypłacającym będzie, w zależności od rodzaju drogi:

• GDDKiA – w przypadku nieruchomości przenoszonych na rzecz Skarbu Państwa (droga krajowa),
• Marszałek województwa (droga wojewódzka),
• Starosta powiatowy lub prezydent w przypadku powiatu grodzkiego (droga powiatowa),
• Wójt, burmistrz lub prezydent miasta (droga gminna).

Warto przy tym dodać, że niektóre organy mogą być w powyższych wypadkach również reprezentowane przez odpowiednie jednostki organizacyjne typu zarząd dróg wojewódzkich lub powiatowych.

Kwota zaliczki a specustawa przeciwpowodziowa

Jeżeli wywłaszczenie ma miejsce na skutek budowy infrastruktury przeciwpowodziowej, stosuje się art. 21 ust. 11 Ustawy z dnia 8 lipca 2010 r. o szczególnych zasadach przygotowania do realizacji inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych. Dotyczy ona w szczególności:

• stopni wodnych,
• kanałów ulgi,
• wałów przeciwpowodziowych,
• kierownic w ujściach rzek do morza,
• polderów przeciwpowodziowych,
• sztucznych i suchych zbiorników przeciwpowodziowych,
• budowli regulacyjnych, wrót przeciwpowodziowych i przeciwsztormowych,
• falochronów oraz budowli ochrony brzegów morskich,

Kto może otrzymać zaliczkę i ile będzie wynosić? Zostanie ona wypłacona przez określonego inwestora (np. PGW Wody Polskie, urząd morski, województwo, powiat) w kwocie odpowiadającej 100% odszkodowania osobom, które będą się odwoływać od decyzji ustalającej odszkodowanie. Muszą złożyć też stosowny wniosek. Ustawodawca zaznacza, że wypłacenie kwoty nie ma wpływu na prowadzone postępowanie odwoławcze. Jednocześnie w specustawie nie doprecyzowano terminu i sposobu, w jaki zaliczka może zostać wypłacona.

Kwota zaliczki a specustawa o CPK

Na podstawie odrębnych przepisów zaliczkę mogą również otrzymać osoby wywłaszczane w związku z budową Centralnego Portu Komunikacyjnego. Tutaj z kolei legislator ujął tę kwestię w art. 69 ust. 1 Ustawy z dnia 10 maja 2018 r. o Centralnym Porcie Komunikacyjnym. Okazuje się, że kwota zaliczki w wysokości 85% odszkodowania ustalonego w decyzji przez wojewodę przysługuje na wniosek jedynie osobom, które wywłaszczane są z nieruchomości zabudowanych budynkami.
Wypłata ze środków Spółki CPK następuje w terminie 30 dni od złożenia wniosku.

Kwota zaliczki a specustawa kolejowa

Zaliczkę wypłaca się również osobom, których mienie zostaje wywłaszczone na cele kolejowe. W ostatnich latach takie zdarzenia były niezwykle rzadkie, jednak wraz z planami rozwoju transportu szynowego (np. Kolei Dużych Prędkości) mogą dotknąć właścicieli nieruchomości na terenie całego kraju.

Zgodnie z Ustawą z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (art. 9z ust. 1) wywłaszczani mogą otrzymać 70% wysokości odszkodowania. Pieniądze zostają wypłacone przez PKP PLK S.A. w terminie 30 dni od dnia złożenia wniosku. Jeżeli jednak stroną odwołującą się jest inwestor, to wówczas zgodnie z art. 9z ust. 2 specustawy prawo do zaliczki nie przysługuje.

Kwota zaliczki a ustawa o gospodarce nieruchomościami

A co, jeśli wywłaszczeniu podlegają nieruchomości na cele inne niż zostało to wymienione w powyższych specustawach? Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami ujmuje to w art. 132 ust. 1b. Zaliczka w wysokości 70% przysługuje na wniosek w przypadku wydania odrębnej decyzji o niezwłocznym zajęciu nieruchomości (po wydaniu decyzji o wywłaszczeniu). Zgodnie z art. 122 ust. 1. ugn jest ona możliwa na postawie art. 108 Kodeksu postępowania administracyjnego w razie, gdy jest to niezbędne ze względu na ochronę zdrowia lub życia ludzkiego albo dla zabezpieczenia gospodarstwa narodowego przed ciężkimi stratami bądź też ze względu na inny interes społeczny lub wyjątkowo ważny interes strony. Takiej decyzji nadaje się rygor natychmiastowej wykonalności.

Wypłata zaliczki następuje zaś w terminie 50 dni od złożenia wniosku. Kwota odszkodowania jest następnie pomniejszana o wartość zaliczki.
Co ważne w przypadku, gdy uchyli się decyzję o wywłaszczeniu lub stwierdzi nieważność decyzji o niezwłocznym zajęciu nieruchomości, to otrzymaną zaliczkę trzeba zwrócić z uwzględnieniem jej waloryzacji na dzień zwrotu. Zasadę tę stosuje się również do wywłaszczeń na podstawie wymienionych wyżej specustaw.

Kwoty zaliczek na poczet odszkodowania – podsumowanie

W przypadku wywłaszczeń należy mieć na uwadze, że obowiązują różne procentowo kwoty zaliczek, odmienne warunki ich otrzymania, terminy wypłat, a także rozróżnienie w niektórych przypadkach ze względu na charakter nieruchomości (zabudowana lub nie). Pieniądze w formie zaliczki można również otrzymać, jeżeli strona złoży odwołanie od decyzji ustalającej odszkodowanie za wywłaszczenie.

Powyższa mnogość rozwiązań związanych z warunkami otrzymania zaliczek w zależności od rodzaju inwestycji celu publicznego nie jest do końca zrozumiała. Może wprowadzać pewne zamieszanie, a tym samym utrudniać wywłaszczanym dochodzenie swoich praw. Należy przy tym zauważyć, że instytucja zaliczki – chociaż nie posiada ściśle określonej definicji legalnej – jest stosowana, aby zrekompensować danej stronie ponoszone wydatki. Mówi o tym np. art. 743 Kodeksu cywilnego. Można uznać, że są nimi w przypadku wywłaszczeń koszty związane z koniecznością przeprowadzki. A trzeba zauważyć, że w praktyce niewielkie znaczenie ma dla wywłaszczanych to, czy na miejscu ich wyburzonego domu powstanie zbiornik retencyjny, droga szybkiego ruchu czy lotnisko.

Co jeszcze warto wiedzieć? Nie ma odgórnie ustalonych wzorów wniosków o zaliczkę. Należy jednak pamiętać, żeby podać w dokumencie kluczowe dla sprawy informacje: nr działki, sygnaturę decyzji ustalającej wysokość odszkodowania, a dokument czytelnie podpisać. Znacząco ułatwi to rozpatrzenie wniosku.

Źródła:
• Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami
• Ustawa z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym
• Ustawa z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych
• Ustawa z dnia 8 lipca 2010 r. o szczególnych zasadach przygotowania do realizacji inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych
• Ustawa z dnia 10 maja 2018 r. o Centralnym Porcie Komunikacyjnym

Jeśli szukają Państwo wsparcia i pomocy prawnej w uzyskaniu wyższego odszkodowania za wywłaszczaną nieruchomość to zapraszamy do kontaktu z Kancelarią INLEGIS (tel.: +48 793 101 800) - reprezentujemy klientów na terenie całej Polski. Zapraszamy także na nasz blog poświęcony tematowi wywłaszczenia nieruchomości.