Raport EEA: Zachęćmy pasażerów samolotów, by wybrali KDP

Tematem przewodnim raportu było pytanie „pociąg czy samolot?”. W ogólnym zarysie wnioski nie są zaskoczeniem: najbardziej zrównoważonym środkiem transportu jest kolej. Tam, gdzie to możliwe (zwłaszcza na krótkich dystansach), należy dążyć do zastąpienia połączeń lotniczych kursami szybkiej kolei – taki kierunek zmian modalnych może odegrać kluczową rolę w osiągnięciu celów klimatycznych dla sektora transportu. Europejski Zielony Ład zakłada, że do roku 2050 emisje dwutlenku węgla generowane przez transport powinny spaść o 90% w stosunku do poziomu z 1990 r.

Jak zwiększyć popularność kolei?

Całościowe koszty środowiskowe transportu lotniczego wynoszą – według szacunków – 48 mld euro rocznie, prawie pięciokrotnie więcej, niż dla kolei (10,4 mld euro rocznie). Biorąc to pod uwagę, struktura modalna transportu w UE pozostawia wiele do życzenia. Praca przewozowa lotnictwa we Wspólnocie przewyższyła pracę kolei w roku 2004. Od tego czasu utrzymuje się na wyższym od niej poziomie, szybsze jest też na ogół tempo jej wzrostu. W roku 2018 w państwach UE, nie licząc Wielkiej Brytanii, praca przewozowa transportu lotniczego wyniosła 569 mld pasażerokilometrów, a kolei – 407 mld paskm (w tym 126 mld paskm na liniach KDP). Walka z niebezpiecznymi dla ludzkości zmianami klimatu wymaga odwrócenia tej proporcji.

W raporcie zawarto zalecenie dalszej elektryfikacji linii lub wprowadzania w inny sposób taboru bezemisyjnego. Konieczne jest też ułatwienie przekraczania granic, zarówno pod względem prawnym, jak i technicznym (budowa nowych międzypaństwowych linii dużych prędkości, rozwój interoperacyjności w zakresie systemów sterowania i sygnalizacji oraz elektryfikacji). Bardzo ważnym działaniem będzie też zwiększanie częstotliwości kursowania.

Zwiększenie roli kolei na dłuższą metę wymaga budowy nowej i modernizowania obecnej infrastruktury kolejowej, a następnie utrzymywania jej w dobrym stanie technicznym. Procesy te – wymagające choćby wytwarzania i transportu ogromnych ilości stali i betonu – same w sobie wiążą się jednak z dużymi kosztami środowiskowymi. Eksperci EEA radzą, by w przypadku każdej inwestycji przeprowadzać szczegółową analizę na temat tego, czy korzyści ekologiczne po uruchomieniu nowej linii przewyższą koszty środowiskowe jej budowy. Może to być trudne zwłaszcza w przypadku linii wymagających budowy wielu obiektów inżynierskich, takich jak mosty i tunele. Problemem kolei, mimo jej przewag w pozostałych sferach, pozostaje też emisja hałasu.

Lepiej samochodem czy samolotem? To zależy...

Co do zasady połączenia lotnicze powinny działać tylko tam, gdzie brak bardziej przyjaznej dla środowiska alternatywy (zwłaszcza – kolejowej). Ponieważ największe obciążenie ekologiczne wiąże się z momentem startu i lądowania, szkodliwość ekologiczna wraz ze wzrostem długości lotu rośnie wolniej, niż proporcjonalnie do odległości. W lotnictwie zmniejszenie wpływu na środowisko – poza ograniczeniem jego udziału w miksie transportowym – zależy, jak stwierdzono w dokumencie, od wymiany floty na bardziej efektywną energetycznie, stosowania bardziej przyjaznych środowisku rodzajów paliwa (głównie – biopaliw), usprawnienia zarządzania ruchem oraz przeorganizowania obsługi naziemnej. Za konieczne uznano też przerzucenie na klientów linii lotniczych ekwiwalentu przynajmniej części kosztów zewnętrznych (zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci”). Główne lotniska powinny zostać połączone liniami szybkiej kolei, co zachęci pasażerów do wyboru połączeń multimodalnych zamiast pokonywania samolotami całej trasy.

W szczegółach konkluzje bywają niespodziewane. Jak ustalono, ok. 500-kilometrowa podróż samochodowa – w sytuacji, gdy jedynym jadącym jest kierowca – jest bardziej szkodliwa dla środowiska nawet od podróży lotniczej w tej samej relacji. Dotyczy to silników spełniających normę Euro 6, zarówno Diesla, jak i benzynowych (choć w przypadku tych drugich poziom emisji jest nieco niższy). Kolejność ta zmienia się jednak na korzyść samochodu, gdy podróżuje nim więcej osób. Samochód osobowy pozostaje wciąż dominującym w Europie środkiem transportu – przez wiele osób jest traktowany jako środek domyślny w podróżach międzymiastowych.

Najważniejsza jest frekwencja

Z drugiej strony zaskakiwać może fakt, że w pewnej, rzadko jednak występującej konfiguracji – przy podróży samochodem elektrycznym z 4 osobami na pokładzie – poziom emisji przypadających na pasażera jest nieznacznie niższy nawet od pociągu dużych prędkości. Warto przypomnieć, że przeciętnie na jedną podróż samochodem przypada ok. 1,5 pasażera. Napełnienia odgrywają zresztą dużą rolę w przypadku wszystkich omawianych środków transportu: jak zaznaczono we wstępie, „czynnik ten sam w sobie może uczynić dany środek transportu wyborem najlepszym bądź najgorszym z punktu widzenia środowiska”.

Podstawą tych wyliczeń była analiza połączeń między 20 parami wybranych ważnych miast europejskich, położonych w różnej odległości od siebie (poniżej 500, 500-750 i 750-1100 km) i dysponujących połączeniami kolejowymi różnej jakości. Jedną z badanych była para Kraków – Warszawa. Wśród zanieczyszczeń analizowano osobno: emisję dwutlenku węgla (osobno podczas jazdy i te związane z wcześniejszym wydobyciem paliwa lub wyprodukowaniem jednostki energii), emisję innych zanieczyszczeń mających wpływ na klimat, emisję pyłów oraz hałas. Pod uwagę wzięto także inne niż środowiskowe koszty zewnętrzne, związane z kongestią oraz usuwaniem skutków wypadków. Nie uwzględniono natomiast kosztów związanych z wytwarzaniem poszczególnych środków transportu oraz z ich dalszym cyklem życia aż po kasację.