Konsultanci: Kto ma ponieść koszty wzrostu minimalnej płacy?

W procesie inwestycyjnym związanym z budową dróg i autostrad w Polsce bierze udział wiele podmiotów gospodarczych, które realizują dla Inwestora, tj. Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad (GDDKiA) usługi i roboty budowlane. Wszystkie te świadczenia realizowane są po zawarciu umowy, która jest wynikiem przeprowadzonego wcześniej postępowania przetargowego zgodnie z prawem zamówień publicznych. Zawierane umowy to najczęściej wieloletnie zobowiązania pomiędzy stronami, gdyż taki właśnie długofalowy charakter mają inwestycje infrastrukturalne. W procesie budowy dróg i autostrad, podobnie zresztą jak w wielu innych inwestycjach infrastrukturalnych mamy do czynienia z inwestorem, w tym przypadku GDDKiA, wykonawcą robót budowanych oraz konsultantem, pełniącym rolę arbitra i reprezentującego Inwestora jako Inżynier przy zarządzaniu, rozliczaniu i przede wszystkim nadzorowaniu budowy oraz późniejszego okresu – zgłaszania i usuwania wad przez wykonawcę robót budowlanych.

Zespół konsultanta

Szczególnie istotna podczas procesu inwestycyjnego jest rola konsultanta, gdyż GDDKiA realizuje inwestycje drogowe w oparciu o tzw. warunki kontraktowe zalecane do stosowania przez Międzynarodową Federację Inżynierów Konsultantów FIDIC. Konsultant w istocie to nie jedna osoba, jak można by wnioskować po samej nazwie, lecz zespół inspektorów nadzoru wszystkich wymaganych branż, specjalistów w różnych dziedzinach, np. ds. rozliczeń, ds. ochrony środowiska, technologów, prawników, asystentów itp. Przy budowie kilkunastokilometrowego odcinka drogi taki zespół liczy kilkadziesiąt osób, którymi zarządza Inżynier. Budowa odcinka wraz z pierwszym etapem, czyli projektowaniem oraz etapem ostatnim, czyli okresem zgłaszania wad trwa około 6-7 lat.

Wzrost płac minimalnych

Obecnie dobiegły końca lub kończą się duże kontrakty drogowe, rozpoczęte jeszcze przed 2016 rokiem, a więc przed wejściem w życie ustawy o minimalnych stawkach wynagrodzeń dla umów zleceń. Obowiązywały wówczas tylko przepisy w zakresie minimalnych płac dla osób zatrudnionych na umowę o pracę. Konsultanci kończący aktualnie rozpoczęte wówczas kontrakty dla GDDKiA, składali oferty przetargowe, a więc kalkulowali ceny dla personelu 5-6 lat temu. Od tego czasu corocznie minimalne stawki wynagrodzeń zarówno dla umów o pracę jak i dla umów zleceń wzrastają i to w dość znacznym stopniu.

Jak zwraca uwagę Związek Ogólnopolski Projektantów i Inżynierów, występuje tu tzw. efekt motyla. Oznacza to, iż wzrost płac minimalnych przekłada się na wzrost wynagrodzeń dla osób zarabiających więcej niż kwota minimalna. Przykład: jeśli sekretarka zatrudniona w zespole konsultanta zarabiała 1800 zł, a po wejściu w życie ustawowej podwyżki minimalnej płacy otrzymała pensję w wysokości 2000 zł, to osoby, które zarabiały więcej niż sekretarka, nie pozostawią swojego uposażenia na poziomie, który aktualnie jest wynagrodzeniem sekretarki. To z kolei powoduje podobne zachowanie
u specjalistów, którzy nie będą chcieli zarabiać tyle co ich asystenci itd., aż po Inżyniera, który jest na samym szczycie hierarchii i nie zechce otrzymywać wynagrodzenia równego Inżynierowi Rezydentowi, który zwykle stoi u jego boku jako prawa ręka.

Stanowisko GDDKiA

W ostatnich latach konsultanci skierowali do poszczególnych Oddziałów GDDKiA, dla których świadczą usługi zarządzania i nadzoru nad budowanymi drogami ekspresowymi i autostradami wiele wniosków dotyczących zmiany swojego wynagrodzenia umownego w taki sposób, aby dostosować minimalne stawki wynagrodzeń personelu do obowiązujących przepisów prawa krajowego.

Stanowisko w tej sprawie, prezentowane przez GDDKiA jest oparte na art. 142 ust. 5 pkt 2) Ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamówień publicznych. W dużym skrócie następujące: jeśli konsultant udowodni, że w związku z ustawowym, corocznym wzrostem minimalnych wynagrodzeń na przestrzeni ostatnich lat poniósł koszty z tym związane, to otrzyma zwrot tych kosztów. GDDKiA oczekuje wykazania wpływu zmiany prawnej na koszty wykonania zamówienia, co w praktyce przekłada się na przedstawienie przez Konsultanta umów pracowniczych, które były minimalne, a po zmianie przepisów na przełomie roku, uległy zwiększeniu.

Stanowisko Konsultanta

Firmy świadczące usługi Konsultanta opierają się wprost o zapisy wiążących je umów z GDDKiA. W ich ocenie zapisy umowne przewidziały taką sytuacją i jednoznacznie wynika z nich, iż zmiany umowy w zakresie wynagrodzenia mogą nastąpić w przypadku zaistnienia zmian powszechnie obowiązujących przepisów prawa w zakresie mającym wpływ na realizację usługi lub świadczenia stron, a sama zmiana nie jest oparta
o art. 142 ust. 5 pkt 2) Ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamówień publicznych.

W ramach zawartych umów nie ma więc odniesień do jakichkolwiek kosztów. Są tylko odniesienia do stanowiącego część umowy cennika płac, który z powodu niezależnego od stron wzrostu wynagrodzenia minimalnego staje się po prostu nieaktualnym i niezgodnym z aktualnie obowiązującymi regulacjami płacowymi.

– Podejście GDDKiA konsultanci traktują jako próbę skierowania wniosków o zmianę wynagrodzenia w „ślepą uliczkę” przy jednoczesnej pozytywnej narracji, że „jesteśmy gotowi pokryć koszty jeśli tylko je udowodnicie”. Powszechną bowiem sytuacją jest, iż osoby pracujące w zespole konsultanta na stanowiskach wycenionych w formularzu ofertowym złożonym jako cennik płac dla GDDKiA zazwyczaj otrzymują jednak większe niż minimalne wynagrodzenie i nie sposób zatem przedstawić dowodów, jakich – wiedząc o tym doskonale – wymaga GDDKiA – mówi Anna Oleksiewicz, prezes ZOPI. – Wiadomym też jest, iż polityka kadrowa konsultanta jest głównym elementem konkurencyjności firm i ściśle strzeżoną tajemnicą ich przedsiębiorstw, a jej ujawnienie na zewnątrz byłoby działaniem na szkodę firmy – dodaje.

Firmy czują się pokrzywdzone takim traktowaniem. Zaznaczają, że jednej strony rząd RP, na rzecz którego i w imieniu którego działa w Polsce GDDKiA podnosi pensje minimalne i zobowiązuje przedsiębiorców do zwiększania wynagrodzeń, a z drugiej strony sam nie stosuje się do tego. Ich zdaniem, umowy pomiędzy GDDKiA a konsultantem, można wprost porównać do umów pomiędzy pracodawcą a pracownikiem. Mają one charakter umów cywilno-prawnych, w których przedsiębiorca określił w cenniku jednostkowe stawki za dniówkę dla poszczególnych pracowników wchodzących w skład zespołu. Jeśli zmiany prawa zmieniają stawki minimalne to dlaczego zmiana taka dotyczyć ma tylko i wyłącznie relacji firma – pracownik, a relacja Skarb Państwa – firma pozostaje poza prawem – pytają.

Skala problemu

Jak wynika z danych opublikowanych 15 września 2021 r. na spotkaniu informacyjnym z firmami świadczącymi usługi nadzoru inwestorskiego na rzecz GDDKiA, 70% zadań drogowych w przeliczeniu na kilometry nadzoruje 10 firm. Firmy te świadczą usługi na rynku polskim od dawna i z pewnością znaczna część ich obecnego portfela zamówień to m.in. umowy podpisane z GDDKiA przed 2016 rokiem. – Oznacza to, iż gdyby wziąć pod uwagę tylko te 10 pierwszych z listy firm i pokusić się o oszacowanie samych tylko li kosztów wzrostu minimalnych wynagrodzeń (bez efektu motyla), to skala problemu w przeliczeniu na pieniądze może być faktycznie duża – mówi Anna Oleksiewicz.

W uproszczonej analizie, wyglądałoby to tak: Ilość nadzorowanych kilometrów dróg przez 10 pierwszych firm wynosi 1387,7 km, a co za tym idzie ilość zespołów Inżyniera – zakładając średnią długość odcinka 12 km wynosi 116. Ilość pracowników w tylu zespołach to ok. 5 800 osób, przy założeniu, że jeden zespół liczy ok. 50 osób. Zakładając, że 25% personelu wyceniona jest w formularzu ofertowym wg stawki minimalnej oraz przyjmując 22 dniówki robocze na miesiąc, można wyliczyć, że począwszy od 2016 roku do 2021 roku włącznie, GDDKiA winna jest pierwszym 10-ciu firmom z listy ok. 65 mln zł.

Do wyliczenia przyjęto jako punkt odniesienia wartość 90 zł za dniówkę z oferty Konsultanta z 2015 roku, a następnie zmiany prawa i wzrost do wartości 98,23 zł za dniówkę w 2016 roku (min. wynagrodzenie dla UoP), a w latach następnych wzrost do wysokości min. stawek dla umów zleceń (są niższe, tj. korzystniejsze dla GDDKiA). Należy dodać, iż pozostałych co najmniej 10 firm będących na liście GDDKiA, jest firmami, które również realizują długoterminowe kontrakty z lat ubiegłych. Oznacza to, iż powyższa kwota może wzrosnąć o kolejne 24 mln zł. Wynika to już z prostej proporcji w stosunku do pierwszych 10-ciu firm i ich sumarycznemu procentowemu zaangażowaniu w rynku.

Co dalej?

Reasumując, rozstrzygnięcie problemu kto ma rację jest warte ok. 90 mln zł. – Póki co, koszt ten poniosły i dalej ponoszą prywatni przedsiębiorcy. Co będzie, jeśli spór wejdzie na drogę sądową i Konsultant wykaże, że nic nie musi udowadniać, aby uzyskać zmianę wynagrodzenia w związku ze zmianą prawa? – mówią przedsiębiorcy. Przestrzegają, że wówczas GDDKiA, czyli Skarb Państwa ureguluje należność z odsetkami za opóźnienie i poniesie wszelkie koszty procesowe, bo taki będzie wyrok sądu. Jak mówią, będzie to z pewnością kwota wyższa niż 90 mln zł.