Rentowność przedsiębiorstw budowlanych spada. Idzie kryzys w branży?

Wyniki finansowe przedsiębiorstw w sektorze wydają się wprawdzie wciąż solidne, a pogorszenie wskaźników rentowności, odnotowane w okresie 2021-22, na pierwszy rzut nie jest szokowe. Rentowność dużych podmiotów na rynku budowlanym spadła do 5,5% (spadek o ponad 1%), natomiast małych i średnich do 7,5-8,5% (spadek o 0,4-0,7%). Sytuacja jest jednak tylko pozornie stabilna. Pierwszy kwartał 2023 roku przyniósł bowiem drastyczny wzrost niewypłacalności przedsiębiorstw budowlanych, o blisko 100% w ujęciu kwartał do kwartału i zarazem 150% rok do roku. Warto odnotować, że choć ceny dużej części materiałów budowlanych i energii, w tym paliw płynnych, zaczęły się stabilizować, wciąż mamy do czynienia ze wzrostem cen betonu i cementu.

Stabilność sektora budowlanego ma duże znaczenie dla stabilności całej polskiej gospodarki. W ostatnich kilkunastu latach udział budownictwa w produkcie krajowym brutto oscylował w przedziale 6-8%. W 2021 roku budownictwo wygenerowało 148,3 mld zł wartości dodanej brutto, będąc trzecim największym sektorem według Polskiej Klasyfikacji Działalności i zatrudniając ponad 670 tys. osób. Zważywszy na silne powiązanie budownictwa z innymi branżami, szacuje się, że ma wpływ na aż 13-14% PKB, pośrednio generując wartość dodaną brutto choćby w przemyśle chemicznym, elektromaszynowym i metalurgicznym, górnictwie, transporcie i różnego rodzaju usługach. Dlatego łączny wpływ sektora na rynek pracy może obejmować aż 1,3 mln pracowników. Wydaje się, że wskazane czynniki dobrze ilustrują ryzyka, jakie wiążą się z pogorszeniem koniunktury w budownictwie.

Wojna cenowa ryzykiem systemowym dla sektora

Wydaje się, że kluczową przyczyną, dla której sektor wykazuje pierwsze symptomy kryzysu, jest istotny spadek przychodów. Powoduje to w przypadku wielu podmiotów na rynku naturalny wzrost skłonności do agresywnej polityki cenowej w ramach ofertowania. Część przedsiębiorstw, chcąc pozyskać jakiekolwiek kontrakty, podejmuje duże ryzyko, zwłaszcza wobec niekoniecznie adekwatnych do wciąż wysoce nieprzewidywalnej sytuacji rynkowej mechanizmów waloryzacyjnych, których uruchomienie tylko częściowo rekompensuje wzrost kosztów. Relatywnie niskie limity waloryzacyjne powodują, że po ich przekroczeniu marża wykonawcy zaczyna głęboko spadać, osiągając niekiedy ujemne poziomy.

O ile w dość stabilnej sytuacji finansowej pozostaje większość dużych graczy, problemy dotykają małe i średnie przedsiębiorstwa, które mierzą się z jednej strony z zatorami płatniczymi, z drugiej strony ze spadkiem cen usług podwykonawczych na rynku, a w ostateczności nawet niewypłacalnością. Warto podkreślić, że małe podmioty stanowią aż 99% wszystkich przedsiębiorstw na rynku budowlanym w Polsce, przy czym blisko 98% przedsiębiorstw budowlanych to mikroprzedsiębiorstwa zatrudniające do 9 osób. Udział podmiotów zatrudniających powyżej 50 osób oscyluje na poziomie 1%.

Zamrożenie KPO. Czy prefinansowanie projektów przez PFR wpłynie na rynek?

Na spadek przychodów w przedsiębiorstwach budowlanych istotny wpływ ma dekoniunktura w zamówieniach publicznych, spowodowana częściowo wstrzymaniem wypłat środków europejskich w ramach Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO) wobec przeciągającego się sporu między Komisją Europejską a polskim rządem w kontekście praworządności i organizacji sądów powszechnych. Wprawdzie rząd deklaruje prefinansowanie inwestycji planowanych w ramach KPO ze środków Polskiego Funduszu Rozwoju (PFR), co potencjalnie może wpłynąć korzystnie na koniunkturę w budownictwie.

Jednak PFR może na ten cel przeznaczyć 15 mld zł, a inwestycje są znacznie opóźnione i jednocześnie muszą zostać rozliczone do połowy 2026 roku. Ponadto nie wszystkie inwestycje przewidziane w KPO zakładają realizację prac budowlanych. Niektóre z nich dotyczą np. zakupu nowego taboru szynowego. Najbardziej chyba spektakularny projekt dotyczy pozyskania 38 siedmiowagonowych zestawów piętrowych push-pull wraz z 45 dwusystemowymi lokomotywami elektrycznymi przez PKP Intercitu. Konsorcjum PESA Bydgoszcz i Newagu w postępowaniu przetargowym złożyło ofertę o wartości, bagatela, 7,8 mld zł… To ponad połowa deklarowanych przez PFR zdolności do prefinansowania projektów w ramach KPO, co pokazuje, że inicjatywa PFR raczej nie będzie gamechangerem w kontekście inwestycji budowlanych.